Άρθρα
Πηνελόπη Δέλτα: Η ζωή, το έργο και το τραγικό τέλος της.
Νοέ
(Παρουσίαση από newsproject.gr)
Στις 2 Μαΐου 1941 έφυγε από τη ζωή η Πηνελόπη Δέλτα, αγαπημένη συγγραφέας των παιδικών μας χρόνων και σημαντική φυσιογνωμία των αρχών του 20ού αιώνα. Γεννημένη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 24 Απριλίου 1874, ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά της οικογένειας του επιχειρηματία Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη. Μεγαλώνοντας σε μεγαλοαστικό περιβάλλον και σε μια οικογένεια ιδιαίτερα εύπορη και κοινωνικά καταξιωμένη, έλαβε πολύ καλή μόρφωση και πνευματική καλλιέργεια, έκανε κατ’ οίκον μαθήματα, διδάχθηκε ξένες γλώσσες και ζωγραφική. Έζησε τα παιδικά της χρόνια στην Αλεξάνδρεια, ενώ τα καλοκαίρια ταξίδευε στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Μετά την αγγλική κατάκτηση της Αιγύπτου, το 1882, η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Κηφισιά.
Το 1895, σε ηλικία 21 ετών, η Πηνελόπη παντρεύτηκε τον πλούσιο Φαναριώτη βαμβακέμπορο Στέφανο Δέλτα, γεγονός που της επέτρεψε να αποδεσμευτεί από το ασφυκτικό οικογενειακό περιβάλλον και να ανοίξει τον δικό της δρόμο ωρίμανσης και πνευματικής καλλιέργειας. Από τον γάμο της απέκτησε τρεις κόρες, τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα. Δέκα χρόνια μετά τον γάμο, το ζεύγος Δέλτα επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια. Αν και οι κοσμικές εκδηλώσεις στις οποίες αναγκαζόταν να παρευρίσκεται με τον σύζυγό της την έκαναν να δυσφορεί, της έδωσαν παράλληλα τη δυνατότητα να συναναστραφεί με ανθρώπους των γραμμάτων και της διανόησης που επηρέασαν τη σκέψη και το έργο της.
Η γνωριμία με τον Ίωνα Δραγούμη
Η χρονιά της επιστροφής στην Αλεξάνδρεια (1905) θεωρείται μοιραία για τη συγγραφέα, καθώς τότε γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη, που υπηρετούσε ως υποπρόξενος της Ελλάδας στην πόλη. Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920) ήταν γιος του πολιτικού Στέφανου Δραγούμη και διέθετε έντονη προσωπικότητα αλλά και σημαντική εμπειρία στις διεθνείς σχέσεις. Ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας αλλά και της Μεγάλης Ιδέας, θεωρούσε προσωπική του ευθύνη την απελευθέρωση της Μακεδονίας και είχε ενταχθεί στο τάγμα του Παύλου Μελά, με τον οποίο τον συνέδεε συγγένεια και φιλία. Σύντομα δημιουργήθηκε ένας μεγάλος αμοιβαίος έρωτας μεταξύ της Πηνελόπης και του Ίωνα. Τα ιδανικά τους ταυτίζονταν και, όπως αναφέρει η συγγραφέας στα ημερολόγιά της, ο Ίων έδινε νόημα στην καθημερινότητά της και την έκανε να αγαπήσει ακόμη περισσότερο την πατρίδα.
Παρόλο που ο έρωτάς τους ήταν βαθύς, ήταν εξ αρχής καταδικασμένος, καθώς η ίδια δεν ήθελε να αντιταχθεί στις κοινωνικές επιταγές και να αφήσει την οικογένειά της. Οι δυο τους ζούσαν έναν θυελλώδη πλατωνικό έρωτα και για αρκετά χρόνια διατήρησαν αλληλογραφία, ακόμη κι όταν η συγγραφέας εγκαταστάθηκε για λίγα χρόνια με την οικογένειά της στη Φρανκφούρτη. Κατά το διάστημα της σχέσης τους η Δέλτα έκανε δύο απόπειρες αυτοκτονίας, καθώς αισθανόταν ότι η μόνη λύση στην ατέλειωτη σύγκρουση και θλίψη που βίωνε ήταν ο θάνατος. Μάλιστα, προσδοκώντας κατά βάθος την ελευθερία της και επιθυμώντας να βρίσκεται δίπλα στον Δραγούμη, δεν δίστασε να ομολογήσει τον έρωτά της γι’ αυτόν στον Στέφανο Δέλτα, ο οποίος πείσμωσε και δεν επέτρεψε να χωρίσουν. Η Δέλτα τότε βυθίστηκε ακόμη περισσότερο στην κατάθλιψη. Λίγα χρόνια αργότερα ο Δραγούμης σύναψε δεσμό με τη γνωστή ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη. Από τότε η Πηνελόπη Δέλτα μαυροφορέθηκε μέχρι το τέλος της ζωής της.
Η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη το 1920 από φανατικούς βενιζελικούς (και ενδεχομένως υπό την καθοδήγηση του πατέρα της) θα είναι το τελειωτικό ψυχολογικό χτύπημα για τη συγγραφέα. Πέντε χρόνια μετά νόσησε από πολιομυελίτιδα και αργότερα καθηλώθηκε σε αναπηρικό αμαξίδιο.
Το συγγραφικό της έργο
Σπουδαία πρόσωπα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή και το συγγραφικό έργο της Δέλτα ήταν ο Κωστής Παλαμάς, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Βενιζέλος, ο Νικόλαος Πλαστήρας κ.ά. Ο Γάλλος βυζαντινολόγος Γκυστάβ Σλυμπερζέ με το βιβλίο του Βυζαντινή Εποποιία καθώς και η μακροχρόνια αλληλογραφία τους την ενέπνευσαν να στραφεί στη συγγραφή μυθιστορημάτων με βυζαντινή θεματολογία. Το 1909 εκδόθηκε το πρώτο της μυθιστόρημα, το βιβλίο Για την Πατρίδα. Η πλοκή του διαδραματίζεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα κατασκοπείας και μυστικότητας, όπως και τα επόμενα ιστορικά μυθιστορήματά της. Οι επιρροές της από περιγραφές του Ίωνα Δραγούμη είναι εμφανείς, ενώ επίσης έντονα είναι τα στοιχεία της ιδέας της πατρίδας, του σεβασμού στον βασιλιά και στο καθήκον, αλλά και η ερωτική αγάπη. Ακολούθησε το διήγημα-παραμύθι Η καρδιά της βασιλοπούλας (1909). Το κίνημα στο Γουδί (1909) την ενέπνευσε να γράψει το Παραμύθι χωρίς όνομα, ένα από τα ωραιότερά της βιβλία. Όπως αναφέρει η ίδια, «γράφτηκε σε δέκα μέρες, σε ώρες που η αυτοκτονία είχε γίνει εμμονή». Ο Κωστής Παλαμάς διαβάζοντας το βιβλίο, έγραψε: «…σα να βρίσκω μέσα του κάποιον αντίλαλο από το βρετανικό χιούμορ, κάτι από Τεκερέη, από Ντίκενς, από Σουίφτ, από Στερν…!» και εκείνη του απάντησε: «Κάμνω τα δυνατά μου να πω του Ελληνόπαιδου μερικά ιστορικά γεγονότα που δεν μπορεί να μάθει αλλού». Παράλληλα ασχολήθηκε με παιδαγωγικές μελέτες και το 1910 εξέδωσε το βιβλίο Στοχασμοί περί της ανατροφής των παιδιών μας. Το 1911 εκδόθηκε το ιστορικό μυθιστόρημα Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου. Ακολούθησαν πολλά ιστορικά αφηγήματα, επιστολές, ημερολόγια και μυθιστορήματα, όπως Ο Μάγκας, Ο Τρελαντώνης, Η Ζωή του Χριστού, κ.ά.
Το 1940 ο μικρότερος αδερφός του Ίωνα Δραγούμη, Φίλιππος, της παρέδωσε υλικό που βρήκε στο συρτάρι του Ίωνα και την αφορούσε. Τα αρχεία αυτά την απασχόλησαν για ένα περίπου έτος. Η ανάγνωση, η αντιγραφή και ο σχολιασμός του υλικού την οδήγησαν να γράψει 2.000 χειρόγραφες σελίδες, παρόλο που το πρόβλημα υγείας της τη δυσκόλευε πολύ. Η διάθεση να καταγράψει και να σχολιάσει το υλικό αυτό, καθώς και να προσθέσει τις δικές της αναμνήσεις, οδήγησαν στη συγγραφή των βιβλίων Αναμνήσεις 1940 και Ίων Δραγούμης. Παράλληλα, έγραψε το μεγάλο μυθιστόρημα Ρωμιοπούλες στο οποίο είχε εντάξει όχι μόνο γεγονότα της ζωής της με τον Ίωνα Δραγούμη αλλά και όλα τα συναισθήματα που τη διακατείχαν μέρα με τη μέρα. Η ίδια πίστευε ότι το έργο θα έπρεπε να εκδοθεί μετά θάνατον από τα παιδιά της, καθώς θα αποτελούσε την ουσιαστική κληρονομιά της προς τους Έλληνες.
Στα Μυστικά του Βάλτου: το τελευταίο και εκτενέστερο έργο της
Το τελευταίο βιβλίο που ολοκλήρωσε η συγγραφέας και εκδόθηκε όσο η ίδια ήταν εν ζωή (1937) είναι το εκτενές μυθιστόρημα Στα Μυστικά του Βάλτου, που ανήκει στα πιο πολυδιαβασμένα έργα της. Η δράση του εκτυλίσσεται στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία των αρχών του 20ού αιώνα, την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα. Η λίμνη των Γιαννιτσών αποτελούσε τότε το επίκεντρο των συγκρούσεων ανάμεσα στα βουλγαρικά και τα ελληνικά ένοπλα σώματα που διεκδικούσαν τον έλεγχο της περιοχής. Η συγγραφέας αξιοποιεί ιστορικό υλικό που στηρίχτηκε στη μελέτη της σε αρχεία και σε προσωπικές μαρτυρίες, το οποίο συνδυάζει με μυθοπλαστικά στοιχεία. Κεντρικοί ήρωες είναι ο Αποστόλης και ο μικρός Γιοβάν, οδηγοί των Ελλήνων ανταρτών στα δαιδαλώδη μονοπάτια του Βάλτου. Γύρω τους κινούνται ιστορικές προσωπικότητες –όπως ο καπετάν Άγρας και ο καπετάν Νικηφόρος– και μυθιστορηματικοί ήρωες, που συμμετέχουν στον αγώνα και έρχονται αντιμέτωποι με τη σκληρότητα του πολέμου. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα σε σκληρόδετη έκδοση από τις Εκδόσεις Καρακώτσογλου.
Το τραγικό τέλος
Η καθήλωσή της σε αναπηρικό αμαξίδιο και το ζοφερό κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα μετά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά έκαναν τη Δέλτα να ασφυκτιά. Η είσοδος των Γερμανών στην Ελλάδα ήταν το τελειωτικό χτύπημα γι’ αυτήν. Όταν κατάλαβε ότι η μπότα του κατακτητή θα πατήσει την Αθήνα, αποφάσισε ότι δεν θέλει πλέον να συνεχιστεί η ζωή τους. Την Κυριακή 27 Απριλίου 1941, ενώ οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα, γράφει τις τελευταίες γραμμές στο ημερολόγιό της: «Κηφισιά, Κυριακή 27 Απριλίου 1941. Οι Γερμανοί μπαίνουν στας Αθήνας. Καημένη Ελλάδα! Ώρα 10 π.μ.».
Αμέσως μετά ήπιε δηλητήριο και πέντε ημέρες αργότερα, στις 2 Μαΐου 1941, έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας σ’ ένα σημείωμα την τελευταία της προτροπή προς τα παιδιά της: «Παιδιά μου, ούτε παπά, ούτε κηδεία. Παραχώστε με σε μια γωνιά του κήπου, αλλά μόνο αφού βεβαιωθείτε ότι δεν ζω πια. Φροντίστε τον πατέρα σας. Τον φιλώ σφιχτά. Π.Σ. Δέλτα».