Τι είναι, “Τα Εις Εαυτόν”?

Για τον Μάρκο Αυρήλιο, το μόνο που έχει σημασία στη ζωή είναι η Ηθική. Είναι ο τρόπος που επιλέγεις να ζεις και να πράττεις χωρίς πολλά λόγια αλλά με έργα απέναντι στους συνανθρώπους σου. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το Γνώθι Σαυτόν που έλεγα οι αρχαίοι μας πρόγονοι σε συνδυασμό με Δέοντες Κανόνες Καλής Συμπεριφοράς. Δεν είναι όμως μόνο αυτά ως ακούγονται. Στο αντίσκηνο του στις εκστρατείες, πάνω σε ένα μαρμάρινο τραπέζι, ο αυτοκράτορας-φιλόσοφος δεν είχε στο νου να γράψει βαρύγδουπες εκφράσεις που να αλλάξουν τον κόσμο. Δεν κοιτούσε το μετά αλλά το τώρα. Και το τώρα, σήμαινε να μπορέσουν οι άνθρωποι να κάνουν πράγματα για άλλους ανθρώπους. Από να μπορέσουν να διατυπώσουν έναν άρτιο λόγο με σεβασμό, μέχρι μία αγαθοεργία χωρίς να αναζητήσουν δόξες. Αυτό το τελευταίο το φοβόταν τόσο πολύ ο Μάρκος Αυρήλιος, που φημολογείται πως όταν ο κόσμος τον ζητωκραύγαζε στο άρμα του για τις νίκες του, είχε έναν σκλάβο που του ψιθύριζε στο αυτί «δεν είσαι τίποτε άλλο πάρα ένας θνητός».

Η αντίληψη του Μάρκου Αυρήλιου για την ζωή είναι η στωική θα έλεγαν οι φιλόλογοι. Ας το κάνουμε πιο απλό. Η αντίληψη του αυτοκράτορα έχει ως εξής: όλοι θα πεθάνουμε, όλοι είμαστε θνητοί, το μόνο που έχει αξία είναι το έργο που προσφέρουμε ο ένας για τον άλλο και την κοινωνία. Από εκεί και πέρα δεν έχει τίποτε άλλο σημασία. Όλα τα άλλα είναι χάσιμο χρόνου και παχιά λόγια για να κάνουμε μόστρα. Άλλωστε ο ίδιος ο αυτοκράτορας αναρωτιόταν πως «Όλοι αγαπάμε τους εαυτούς μας περισσότερο από ότι αγαπάμε τους άλλους, αλλά στο τέλος μας νοιάζει η άποψή τους και όχι η δική μας». Και δεν είχε καθόλου άδικο. Αν μπορούσες να πας για ένα ποτό με τον Μάρκο Αυρήλιο -αν δηλαδή κατάφερνε να γυρνούσε ποτέ από εκστρατεία- θα σου έλεγε απλά πως κάθεσαι και ανησυχείς για πράγματα που στο τέλος δεν θα έχουν καμία αξία. Για καταστάσεις που δεν θα καθορίσουν το ποιος είσαι παρά μόνο αν τους δώσεις σημασία. Είσαι ευτυχισμένος; Πράττεις το κοινό καλό; Είσαι ο άντρας που θέλει η κοινωνία. Αν κάνεις και τους τριγύρω σου ευτυχισμένους, τότε είσαι ο άντρας που θέλουν όλοι να ακούσουν. Αν πράττεις το κοινό καλό, είσαι ευτυχισμένος και κάνεις και τους άλλους ευτυχισμένους και παράλληλα έχεις αξίες στη ζωή σου σαν να είναι η τελευταία σου μέρα, τότε έχεις πετύχει την Ηθική, που ο Μάρκος Αυρήλιος κυνηγούσε σε όλη του την ζωή – ακόμη και την τελευταία στιγμή που πέθαινε στην Βιντομπόνα.

Τι είναι τα Εις Εαυτόν; Βιβλία αυτοβελτίωσης. Ο αυτοκράτορας ουσιαστικά, σου λέει να χαλαρώσεις, να πάρεις μία ανάσα και να ρίξεις μία ματιά στα απλά πράγματα τριγύρω σου. Κοίταξε τα αστέρια, την φύση. Μην ασχολείσαι με τις πενιχρές συνήθειες των ανθρώπων, γιατί τις περισσότερες φορές έχουν καταφύγει εκεί λόγω του απαίδευτου πνεύματός τους. Αν ζούσες την κάθε σου στιγμή σαν την τελευταία, αν ήξερες πόσος χρόνος σου απομένει, θα ασχολιόσουν με πράγματα που σε γεμίζουν με προβληματισμό και σκοτούρες; Όχι. Αποδέξου ποιος είσαι και ζήσε απλά και λιτά, όχι για να το παίξεις αντικομφορμιστής στους φίλους σου, αλλά επειδή οι άνθρωποι που ζουν απλά ξέρουν να αντιμετωπίζουν και απλά τα προβλήματα. Χωρίς να πανικοβάλλονται και χωρίς να ξεστρατίζουν. Και που πάντα έχουν ένα στόχο στο μυαλό τους: πώς θα γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.

Άλλωστε είναι η ζωή σου και ζούμε μόνο μια φορά. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε, είναι να σκεφτόμαστε κάθε μέρα πως είναι η τελευταία.

Τα εις εαυτόν